Միսաք Մեծարենց
(1886-1908)
Միսաք Մեծարենցը (Միսաք Մեծատուրյան) ծնվել է Արևմտյան Հայաստանի Խարբերդ նահանգի Բինկյան գյուղում 1886 թվականին: Գյուղր գտնվում էր Եփրատ գետի վտակ Արածանիի ափին՝ շրջապատված վայրի բնության գեղեցիկ տեսարաններով, որոնք շատ խոր հետք են թողել ապագա բանաստեղծի մանկական հիշողություններում: Այդ տպավորություններից էլ հետագայում ծնվել են հրաշալի քնարական երգեր:Մանուկ Միսաքր գրաճանաչություն սովորել է հայրենի գյուղում: Սակայն շուտով նրանց բարեկեցիկ րնտանիքը հարկադրված է լինում լքել նախնիների օրրանը: Մեծատուրյաններր հաստատվում են Սեբաս-տիայում (Սվազ), ուր և Արամյան վարժարանում Մեծարենցը շարունակում է ուսումը: Այնուհետև սովորում է Մարզվանի Անատոլիա գիշերօթիկ քոլեջում:
1902 թ. Մեծարենցը գափս է Կոստանդնուպոլիս, ուր արդեն մի քանի տարի էր, ինչ պանդխտության մեջ էր հայրը: Բանաստեղծի ամբողջ մանկությունն անցել է առանց հոր: Այդ տարիներին նրա հոգեկիցն ու նեցուկը մայրն էր՝ իր գորովագին սիրով: Նա հաճախ Ակնա սրտաբուխ երգեր էր երգում մանուկ Միսաքի համար՝ նրա հոգում արթնացնելով բանաստեղծական կայծեր...
Կ.Պոլսում Մեծարենցը հաճախում է Կեդրոնական վարժարան: Այստեղ նրա ուսուցիչն էր անվանի գրող, բանասեր ու մանկավարժ Հրանտ Ասատուրը: Նա անմիջապես նկատում, գնահատում ու քաջալերում է իր սանի բանաստեղծական աոաջին փորձերը:
Ուսումնառության տարիներին Մեծարենցը ծանոթանում է հայոց պատմությանը, հայ և համաշխարհային գրականությանը, սովորում է ֆրանսերեն և անգլերեն: Բայց նրան վիճակված չէր ավարտել Կեդրոնական վարժարանը: 1905 թ. առողջության վատթարացման պատճառով բժիշկները խորհուրդ են տալիս րնդհատել ուսումը...
Մահացու հիվանդության՝ թոքախտի առաջին նշանները երևացել էին տարիներ առաջ: Պատճառը եղել էր ճակատագրական մի դեպք: Ավազում մի խումբ տղաներ, շփոթելով իրենց հակառակորդի հետ, թիկունքից դանակահարում են նրան: Հարձակման հանկարծակիությունը, մանավանդ արյան տեսքը շատ են վախեցնում երկչոտ պատանուն: «Ամեն խնամք ու ջանք թափեցավ՝ զինքը հիմնապես դարմանելու համար արագորեն,- վկայում է հուշագիրր,֊ բայց այդ սարսափր տեղավորվել էր իր հոգիին մեջ: Ու միշտ ալ գիծ մր մնաց իր վրա հիվանդկախության, որ հետո՝ իր արբունքին հասած տարիներուն, պիտի րնդլայնվեր ու փոխակերպվեր թոքախտի՝ Միսաք Մեծարենց բանաստեղծին կյանքը կարճելով»:
Հիվանդությունը գնալով խորանում է: Հարազատները, բարեկամները, ընկերները ամեն ջանք գործ են դնում պատանի բանաստեղծին փրկելու համար, սակայն ապարդյուն. 1908 թ. Միսաք Մեծարենցր վախճանվում է:
Բանաստեղծություններ
Աքասիաներու շուքին տակ
Աքասիաներու շուքին տակ
Ծաղիկներէն յուշիկ թերթեր կը թափէ
Բուրումներով օծուն հովիկն իրիկուան,
Հոգիներուն կ'իջնէ երազ մը բուրեան,
Ի՜նչ հեշտին է մըթնշաղն այս սատափէ։
Աքասիաներ, գինով լոյսէ ու տապէ,
Օրօրուելով մաքուր շունչ մը կը հեւան.
Մինչ կը ձիւնէ ծաղիկն իրենց հոտեւան՝
Զոր խօլաբար հովը գրկել կը շտապէ։
Ու լոյսն անոնց, անխօս հուրի՛ դիւթական
Հըմայագեղ ու վարսքերով արծաթէ,
Շատրըւանին կ'իջնէ գուռին մէջ կաթէ։
Ջուրը ցայտքէն ծաղիկ ծաղիկ կը կաթէ.
Վըճիտ, ինչպէս լոյսէ արցունքը մանկան,
Նըւագն անոր կը հեծեծէ հեշտական։
Ծաղիկներէն հովը թերթեր կը թափէ...։
ՍԻՐԵՐԳ
Գիշերն անույշ է, գիշերն հեշտագի՜ն,
հաշիշով օծուն ու բալասանով.
լուսեղեն ճամփեն ես կ'անցնեմ գինով՝
գիշերն անույշ է, գիշերն հեշտագի՜ն...
Համբույրներ կուգան հովեն ու ծովեն,
համբույր լույսեն՝ որ չորս դիս կծաղկի,
այս գիշեր Տոն է հոգվույս՝ Կիրակի
համբույրներ կուգան հովեն ու ծովեն:
Բայց լույսն իմ հոգվույս քիչ քիչ կմաշի՜,
շրթունքս են ծարավ միակ համբույրին...
Ցնծագին գիշերն է լույս ու լուսին՝
բայց լույսն իմ հոգվույս քիչ քիչ կը մաշի...
ՁՄՌԱՆ ՊԱՐԶ ԳԻՇԵՐ
Համբույրիդ, գիշե՜ր, պատուհանս է բաց,
թո՜ղ որ լիառատ ծծեմ` հեշտագին
կաթը մեղմահոս լույսիդ տարփանքին
ու զով շաղերուդ կախարդանքը թաց:
Պարզ, լուսածածան, հրաշալի՜ գիշեր,
հոսե՛ սրտիս մեջ դյութանքիդ ալիք.
ճերմակ երազիդ ցայտքերեն մեղրիկ
պուտ-պուտ կաթեցու՛ր հոդվույս սիրաջեր:
Կուզեմ որ դադրին ձայներն այս պատիր,
ու նեկտարիդ դողն ըմպեմ ես անհագ.
կուզեմ որ մեռնի՛ն տիվ ու ժամանակ`
ու դաբիրներուդ իյնամ ծնրադիր:
Ու դաբիրներու՜դ իյնամ ծնրադիր,
այս պաղատագին շարժուձեւիս մեջ,
ու մինչ կողողեն զիս ցոլքերդ անշեջ,
աչքերս ալ մոռնան տակավ այս նատիր:
Ցնորաբե՜ր գիշեր, ա՜հ, ընդունե՛ զիս,
ընդունե՜, միստիք ո՛վ անդորրություն,
իմ աղերսակոծ շունչիս սոսավյուն,
եւ համբույրն անանց` զոր կուտա հոգիս:
Սենյակս է լեցուն հուշքերովն աղի
երեկի հովին վայրագ տարփանքին.
ու դեռ կը հծծեն խորշերն ողբագին
վախը գրգանքին անոր կատաղի:
Ն՛երս խուժե ուժգին. նե՜րս պատուհանես
ու լեցուր խցիկս, մինչեւ կաթոգին
քու սրբությունով իր խորշերն հորդին,
եւ ես արթնանամ վաղնջուց քունես:
Համբույրի՜դ, գիշե՜ր, պատուհանս է բաց,
թո՛ղ որ լիառատ ծծեմ` հեշտագին
կաթը մեղմահոս լույսիդ տարփանքին՝
ու զով շաղերուդ կախարդանքը թաց:
Հյուղը
Դաշտի ճամփու մը վըրան,
կամ ըստորոտը լերան,
ուղեւորին ժամանման
ըսպասող հյուղն ըլլայի:
Ու գգվանքով կանչեի
ես ճամփորդներն անժաման,
ու ճամփուն վրա մենավոր,
ու ճամփուն վրա ոսկեման,
եկվորներուն դիմավոր՝
ծըխանիս ծուխն ամպեի:
Ու գրգանքիս կանչեի
ուղեւորներ պարտասուն
ու բարեւի մը փոխան
հազար բարիք ես տայի,
հազար բարիք ես տայի.
գոլը կրակին ճարճատուն,
կութքը բերրի դաշտերուն,
բոլոր մրգերն աշունի,
ու մեղր,ու կաթ ,ու գինի...
Ու լսեի ես ցայգուն,
քովը կրակին ճարճատուն՝
երգն իրիկվան եկվորին.
ու ճամփեի ես ցայգուն
երազներով պատարուն
նինջ՝ իրիկվան եկվորին:
Ու լսեի ես այգուն,
սրտապատար ու տրոփուն
գովքն իրիկվան եկվորին.
ու դիտեի ես այգուն,
ու խոկայի օրնի բուն
երթն իրիկվան եկվորին...:
Ու ձմեռներն ալ համբուն ,
հըրավիրակ զըվարթուն,
կանգնեի քովը ճամփուն
ու ձյունապատ հեք մարդուն
ես հայրորեն , լայնաբաց
երկու թեւըս պարզեի.
մի՜շտ քաղցրագին, նյութացած
հըրավերներ ըլլայի:
Ա՝հ, ըլլայի՜, ըլլայի՜,
դաշտի ճամփու մը վըրան
կամ ըստորոտը լերան,
ուղեւորին ժամանման
ըսպասող հյու՜ղն ըլլայի:
Комментарии
Отправить комментарий